سنجش تاب آوری کالبدی و عملکردی در حفاظت از بازار تاریخی تهران

بازار تاریخی تهران که در دوره ی قاجاریه مرکز تجارت و قلب تپنده ی شهر بوده، امروزه نیز همچنان با مقداری تغییر در کالبد و نوع فعالیت در اجزاء و پیکره آن، مرکز تجاری شاخص در تهران محسوب می شود. بازار تهران در کنار ارگ و مجموعه ی باغ ملی، یکی از مهمترین مجموعه های به یاد مانده از تهران تاریخی به شمار می رود. در بازار تاریخی تهران حالت های متعددی به لحاظ کیفیات کالبدی و عملکری وجود دارد. با مطالعه و طبقه بندی این کیفیات می توان به شناخت مطلوب تری از این بازار و میزان تاب آوری آن در دو حوزه ی کالبدی و عملکردی، دست یافت. تاب آوری کالبدی و عملکردی مقوله ای پراهمیت در ارتباط با حفاظت از وجوه عینی و مفهومی بازار تاریخی تهران محسوب می گردد. هدف از انجام این تحقیق شناخت کیفیت های مختلف کالبدی و عملکردی در بازار تاریخی تهران و طبقه بندی این کیفیات بوده که بتوان در نهایت به استنتاج علل بروز کیفیات مختلف در میزان تاب آوری کالبدی و عملکردی فضاهای بازار تاریخی تهران دست یافت و بستری مناسب جهت حفاظت از بازارهای تاریخی فراهم نمود. تحقیق مبتنی بر روش پدیدارشناسی و از نوع تفسیری – تاریخی بوده که در قالب بررسی و تحلیل کیفی و کمی صورت پذیرفته است. در این پژوهش ارزیابی اجزاء پیکره و فضاهای بازار تهران بر مبنای ماتریسی متشکل از سه معیار کالبدی و دو معیار عملکردی صورت پذیرفته است که عبارتند از: "سنجش سلامت کالبدی"،"سنجش کیفیات فرم و منظر تاریخی"،"سنجش میزان مداخلات کالبدی"،"سنجش پویایی عملکردی" و "سنجش تاب آوری عملکردی". در نهایت پس از ارزیابی بازار تاریخی تهران به لحاظ میزان تاب آوری در دو بُعد کالبدی و عملکردی -برمبنای ماتریس یاد شده- 184 حالت شناسایی شده که از بین آنها 43 حالت دارای وزن بوده اند. از بین 43 حالت وزن دار نُه حالت وزن بیشتری را به خود اختصاص داده اند که به عنوان کیفیات شاخص در تاب آوری کالبدی و عملکردی بازار تاریخی تهران شناسایی و ارائه شده اند. در 13/31 درصد از اجزاء و پیکره ی فضاهای بازار تاریخی تهران تاب آوری کامل در کیفیات کالبدی و عملکردی شناسایی گردید و در سایر اجزاء و پیکره ی فضاهای بازار تاریخی تهران حداقل یکی از پنج مولفه ی کالبدی و عملکردی مورد مطالعه و تحلیل در ماتریس ارزیابی بازار تهران منطبق با کیفیات اصیل بازار تاریخی نبودند. جهت دست یابی به علل بروز حالات متنوع ایجاد شده در بازار تاریخی تهران در محدوده های واجد نقصان در کیفیات تاب آوری، به پرسش گری و نظرسنجی از بازاریان پرداخته شد. حسب بررسی های صورت پذیرفته مهمترین علل نقصان در تاب آوری کالبدی و عملکردی بازار تاریخی فرهنگی تهران عبارت بوده اند از: کاهش میزان تعلق خاطر در بازاریان، افزایش گرایش به نوسازی یعنی حذف کیفیات سنتی و جایگزینی کالبد مدرن در بین بازاریان، کاهش میزان مشارکت بازاریان در فرآیند مرمت و حفاظت بدلیل عدم وجود آگاهی و شناخت مطلوب نسبت به فرآیند حفاظت و مرمت، کاهش میزان گرایش به تداوم حفاظت از آداب، سنن و کیفیات فرهنگی بازار، کاهش میزان رضایت مندی بازاریانی که در مناطقی با کالبد فاقد مداخله و یا واجد ترکیبی از مداخلات اصولی و غیر اصولی فعالیت دارند و رضایت مندی بازاریانی که در مناطق با کالبد نوسازی شده فعالیت دارند، کاهش میزان خودباوری و شأن و منزلت بازاری در جامعه از نگرش بازاریان. کلیدواژه ها: تاب آوری، حفاظت، کالبد، عملکرد، بازار تاریخی تهران